Definicja meteorologicznego zjawiska ekstremalnego odnosi się do wartości progowej tego zjawiska, po której przekroczeniu widoczne są niszczycielskie skutki zagrażające ludności i infrastrukturze technicznej obszaru dotkniętego jego zasięgiem. Najczęściej przyjmuje się, że pierwsze zauważalne zniszczenia powodowane oddziaływaniem siły wiatru mogą być widoczne już przy prędkości porywu powyżej 17 m/s. Wymieniony próg prędkości wiatru stanowi jednocześnie dolne ograniczenie skali F0 (18-32 m/s) klasyfikacji Fujity-Pearsona oceniającej skalę zniszczeń wywołanych wysokimi prędkościami wiatru.

W praktyce (w Polsce) częściej stosowane jest jednak kryterium, gdzie dolnym ograniczeniem niebezpiecznej średniej 10-min. prędkości wiatru jest wartość 15 m/s, a dla porywów wiatru wartość ta wynosi 20 m/s (por. rozdział 4). Są to empiryczne wartości, które uznano za stwarzające zagrożenie dla życia i mienia ludzkiego (por. rozdział 4).

Warto jednak zaznaczyć, że nawet przy znacznie niższych wartościach średnich prędkości i porywów wiatru (zwłaszcza w połączeniu z innymi elementami meteorologicznymi), mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia, życia i mienia człowieka (np. w transporcie, energetyce, budownictwie, leśnictwie, sadownictwie, turystyce, przy organizacji imprez masowych na otwartym powietrzu, etc.).

Na przeważającym obszarze kraju występowanie wysokich prędkości wiatru związane jest głównie z uwarunkowaniami wielkoskalowej cyrkulacji atmosferycznej i dotyczy sytuacji bezfrontowych lub z przejściem frontu chłodnego. Ekstremalne prędkości wiatru występują przede wszystkim podczas przejścia przez terytorium Polski silnie gradientowych ośrodków barycznych (najczęściej układów niskiego ciśnienia), biorących swój początek zwykle nad obszarem Północnego Atlantyku.

Skutki wiatru halnego w Tatrach i na Podhalu (25 XII 2013 – prędkość wiatru w porywach około 180 km/h)Fot. 2.1. Skutki wiatru halnego w Tatrach i na Podhalu (25 XII 2013 – prędkość wiatru w porywach około 180 km/h)

Lokalny charakter występowania silnego wiatru dotyczy obszarów górskich, zwłaszcza w rejonie Sudetów oraz Tatr wraz Podhalem, gdzie obserwuje się występowanie fenu (na Podhalu określanego wiatrem halnym). Rekordowe prędkości wiatru w szczytowych partiach gór przekraczać mogą w porywach 50 m/s (około 180 km/h), a na odizolowanych szczytach górskich nawet 80 m/s (około 290 km/h). Do największych zagrożeń związanych z wystąpieniem zjawisk fenowych należy zaliczyć przede wszystkim wiatrołomy obejmujące duże powierzchnie lasów. Zimą i wiosną wiatr fenowy, powoduje gwałtowne topnienie pokrywy śnieżnej, a tym samym lokalne podtopienia lub powodzie. Fen i zjawiska z nim związane niekorzystnie wpływają także na fizjologię człowieka obniżając komfort odczuć psychicznych (Fot. 2.1, Fot. 2.2)

Skutki wiatru halnego w Tatrach i na Podhalu (25 XII 2013 – prędkość wiatru w porywach około 180 km/h)Fot. 2.2. Skutki wiatru halnego w Tatrach i na Podhalu (25 XII 2013 – prędkość wiatru w porywach około 180 km/h)

Latem wysokie prędkości wiatru generowane są przede wszystkim przez procesy termodynamiczne i dotyczą one zjawisk burzowych, szkwałów i trąb powietrznych. Są to zjawiska zazwyczaj o niewielkim zasięgu i krótkim okresie oddziaływania. Wysokie prędkości wiatru towarzyszące burzom mogą osiągać lokalnie w strefie przygruntowej ponad 17 m/s. Zdecydowanie wyższe (niszczycielskie) prędkości wiatru są charakterystyczne dla trąb powietrznych, gdzie chwilowe prędkości wiatru przekraczają 30 m/s, a w skrajnych przypadkach na obszarze Polski prędkość wiru może osiągać ponad 120 m/s. Charakterystycznym skutkiem trąb powietrznych jest wąski pas zniszczeń odpowiadający średnicy wiru. Odmiennym genetycznie zjawiskiem meteorologicznym powodującym wystąpienie huraganowych prędkości wiatru jest szkwał, który powstaje w wyniki zderzenia się opadającego chłodnego powietrza w tylnej strefie chmury Cumulonimbus z powierzchnią ziemi. Szkwałowi może towarzyszyć silny opad i burza. Szkwał jest także bardzo groźny dla lotnictwa ze względu na gwałtowny uskok wiatru obserwowany w profilu pionowym atmosfery. Charakterystycznym efektem przejścia szkwału są połamane i powyrywane drzewa w jednym kierunku