Szadź (sadź – obie formy są poprawne) jest zjawiskiem atmosferycznym zaliczanym do grupy osadów. Występuje w postaci scalonych ze sobą kryształków lodu, często tworząc na obiektach (najczęściej pionowych) niezwykle ciekawe struktury.

Depozycja szadzi najczęściej wiąże się z wystąpieniem mgły lub niskich chmur warstwowych (stratus) w warunkach ujemnej temperatury powietrza.

Osad powstaje, gdy przechłodzone, wilgotne powietrze napływa na obszar o jeszcze niższej temperaturze. Drobne kropelki wody zawarte w takim powietrzu występują w postaci cieczy przechłodzone (ich temperatura spada poniżej 0°C, jednak nie ulegają zestaleniu) stąd w momencie zetknięcia się z wyeksponowaną powierzchnią napotykanych obiektów (stanowiących przeszkodę) dochodzi do natychmiastowego zamarzania kropel. Osad zaczyna narastać w kierunku, z którego napływa powietrze - po dowietrznej stronie obiektów, najczęściej na ich krawędziach i miejscach ostro zakończonych.

Zdeponowana szadź ma najczęściej formę kryształków lodu, mniej lub bardziej rozdzielonych pęcherzykami powietrza. Ziarna lodowe po scaleniu tworzą igiełkowate struktury, które z kolei są zlepiane między sobą, w wyniku czego powstają charakterystyczne szczotki szadzi (Fot.1.1).

Szczotki szadzi osadzonej na gałęziach (styczeń 2010, fot. S. Wypych)

Fot. 1.1 Szczotki szadzi osadzonej na gałęziach (styczeń 2010, fot. S. Wypych)

Narastanie szadzi intensyfikowane jest obecnością wiatru. Osad tworzy się również przy bardzo słabym wietrze, a nawet w warunkach ciszy, jeżeli tylko wystąpi odpowiednio niska temperatura, a w powietrzu zawarta jest wystarczająca ilość wilgoci. W zależności od tych warunków, szadź może się różnić w swojej strukturze i cechach.

Rozróżnia się szadź miękką i szadź twardą.

Szadź miękka (ang. soft rime)

jest osadem lekkim, delikatnym o pierzastej strukturze. Łatwo się osypuje. Tworzy się w warunkach bardzo niskiej temperatury (poniżej -8°C) i słabego wiatru (Słownik Meteorologiczny, red. T. Niedźwiedź). Tworzy osad na całej powierzchni receptora. Wyglądem zbliżona do szronu. Zazwyczaj nie stanowi dużego zagrożenia, przeciwnie - podnosi wartość estetyczną zimowego krajobrazu.

Szadź twarda (ang. hard rime)

posiada bardziej trwałą i zwartą, ziarnistą strukturę o dużej przyczepności. Powstaje na powierzchni dowietrznej obiektów w czasie gęstej mgły i temperaturze powietrza od około -8°C do 0°C, przy umiarkowanym i silnym wietrze. Wyglądem zbliżona do gołoledzi (Słownik Meteorologiczny, red. T. Niedźwiedź). Z uwagi na swój ciężar i trwałość może stanowić duże zagrożenie dla obiektów, na których się osadza (Fot.1.2).

Osad szadzi twardej tworzy się po dowietrznej stronie obiektów (styczeń 2010, fot. S. Wypych)

Fot. 1.2 Osad szadzi twardej tworzy się po dowietrznej stronie obiektów (styczeń 2010, fot. S. Wypych)