Zróżnicowanie sezonowe i przestrzenne

Średnio w roku na obszarze Polski zdarza się ok. 6 dni z zagrożeniami wywołanymi obecnością silnego wiatru (bez uwzględnienia obszarów wysokogórskich). Najwięcej dni z porywami wiatru powyżej 20 m/s lub średnimi prędkościami wiatru powyżej 15 m/s notuje się w rejonie środkowego i wschodniego Wybrzeża (Hel 21,3 dnia/rok, Łeba 18,6 dnia/rok), natomiast znacznie rzadziej huraganowe prędkości wiatru występują w rejonie Podlasia i Polesia (Włodawa 1,3 dnia/rok, Siedlce, Białystok 2,1 dnia/rok).

W szczytowych partiach gór występowanie wiatru silnego jest zjawiskiem dość powszechnym (Śnieżka ok. 260 dni, Kasprowy Wierch ok. 100 dni w roku).

Należy jednak zauważyć, że w związku ze specyficznym charakterem przepływu mas powietrza uzależnionym ściśle od konfiguracji terenu (rzeźby terenu, rodzaju pokrycia terenu, osłonięcia przez przeszkody terenowe, itp.), prędkość wiatru podlega dużej zmienności czasowo-przestrzennej, co sprawia że w dowolnym miejscu cechy wiatru lokalnego mogą się znacznie różnić od ogólnych charakterystyk wiatru w regionie. Mniejsza częstość występowania silnego wiatru jest typowa dla rozległych dolin i obniżeń terenu oraz na obszarach zurbanizowanych, natomiast wyższe prędkości wiatru występują w otoczeniu lokalnych, nieosłoniętych kulminacji terenu.

W ujęciu sezonowym największe zagrożenie związane z ekstremalnymi prędkościami wiatru przypadają na okres od października do kwietnia, z największym prawdopodobieństwem wystąpienia huraganowych prędkości wiatru w styczniu (ryc.3.1).

Ryc. 3.1. Miesięczny udział częstości przekroczeń poszczególnych progów zagrożeń meteorologicznych związanych z silnym wiatrem w Polsce (1993-2010). Wartości procentowe w odniesieniu do rocznej sumy wystąpienia zjawiska.

W omawianym okresie wzmożona prędkość wiatru związana jest z ogólną cyrkulacją atmosfery. Zwykle czas oddziaływania takiego rozkładu ciśnienia wynosi od kilku do kilkunastu godzin, jednak w skrajnych przypadkach układ cyklonalny powodujący powstanie silnego wiatru może zalegać nad obszarem Polski przez ponad 3-4 dni. W zależności od stopnia rozbudowania, dynamiki oraz trajektorii niżu atmosferycznego zasięg występowania wysokich prędkości wiatru może obejmować swoim zasięgiem zarówno obszar większości kraju, jak i może mieć charakter regionalny. Najwyższe prędkości wiatru obserwuje się zwykle w wąskim (nadmorskim) pasie Wybrzeża o szerokości ok. 20-30 km. Na Bałtyku dochodzi wówczas do powstania sztormu, a w przypadku długookresowych wiatrów z sektora północnego wzrasta prawdopodobieństwo wystąpienia 'cofki' w niżej położonych ujściowych odcinkach rzek. W pozostałej części kraju największe zagrożenie ekstremalnymi prędkościami wiatru występują w Polsce zachodniej i centralnej, a także w górach i na przedgórzach gór oraz na Suwalszczyźnie. Przy przejściu cyklonu również w Polsce wschodniej obserwuje się podwyższone prędkości porywów wiatru, jednak statystycznie niebezpieczeństwo z nimi związane jest znacznie mniejsze niż w innych regionach kraju. Wybrane rekordowe prędkości wiatru w porywie (z wyłączeniem obszarów górskich) związane z obecnością układów cyklonalnych zamieszczono w tabeli (Tab. 3.1).

Wzmożona gradientowość cyrkulacji atmosferycznej pokrywa się z okresem częstszego występowania wiatrów fenowych w Karpatach i Sudetach oraz na przedgórzach obu łańcuchów górskich. Liczba dni z wiatrem halnym w rejonie Tatr wynosi 106 dni w roku, a w rejonie Karkonoszy 128 dni. Wprawdzie zasięg oddziaływania wiatrów fenowych w skrajnych przypadkach może przekraczać kilkadziesiąt kilometrów, jednak niszcząca działalność fenów ogranicza się przede wszystkim do obszarów górskich i ich bezpośredniego przedpola. Występowanie wiatrów fenowych w połączeniu z wysokogradientowym polem ciśnienia lub obecnością spływu niskostratosferycznego odpowiada także za rekordowe prędkości wiatru w górach:

- 80 m/s - Śnieżka (luty 2004)

- 75 m/s -Kasprowy Wierch (maj 1968)

oraz na przedpolu gór:

- 48 m/s - Bielsko-Biała (listopad 1985)

- 47 m/s - Zakopane (grudzień 1976)

Mniejszy gradient ciśnienia atmosferycznego w miesiącach letnich sprawia, że ekstremalne prędkości wiatru związane są głównie z procesami turbulencyjno- -konwekcyjnymi, zwykle o lokalnym charakterze i krótkim okresie trwania. Oprócz silnego wiatru towarzyszącego zjawiskom burzowym zdecydowanie większe zagrożenie niosą ze sobą tornada (w Polsce określane mianem trąb powietrznych).

Według Europejskiej Bazy Danych o Gwałtownych Zjawiskach Atmosferycznych (ESWD, www.eswd.eu) w Polsce od 1995 roku potwierdzono 105 przypadków tornad. Według zweryfikowanej skali zniszczeń najwięcej było tornad skali F0 (17-32 m/s) – 26, 22 tornada o sile kat. F2 (50-70 m/s) i 11 tornad o prędkości wiatru w leju odpowiadającej skali F3 (71-92 m/s). Pozostałe 42 przypadki nie zostały sklasyfikowane.

Najwięcej zniszczeń w ostatnich latach związanych z przejściem tornad obserwowano w Polsce centralnej, w województwach: opolskim, śląskim i łódzkim oraz kujawsko-pomorskim, choć należy zauważyć, że w każdym regionie kraju takie zjawiska były odnotowywane z bardzo zbliżoną frekwencją (ryc. 3.2).

Ryc. 3.2. Trąby powietrzne obserwowane w Polsce w latach 1995-2013
(wg. Europejskiej Bazy Danych o Gwałtownych Zjawiskach Atmosferycznych (ESWD, www.eswd.eu).